آیا کتاب من در برابر نسخه برداری غیرقانونی در ایران محافظت می‌شود؟
دو قرن پس از آنکه گوتنبرگ دستگاه چاپ را توسعه داد تا سرعت انتشار کاغذی کتاب چندین برابر شود، مسئولان بریتانیایی در سال 1709 اساسنامۀ کپی‌رایت را برای محافظت از ناشر در برابر نسخه برداری تجاری و چاپ غیرقانونی تدوین کردند.
در این سند مشخص می‌شود که ناشر یا پدیدآورندۀ کتاب زیر چتر قانون کدام اشخاص را مجاز به تکثیر اثر خود به رسمیت می‌شناسد.
در دی 1348 شمسی، با بومی‌سازی محتوای کنوانسیون برن (1886)، قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان کتاب به تصویب رسید و از آن موقع تاکنون به عنوان قانون حق تکثیر در ایران یا حق نسخه برداری شناخته می‌شود.
شمار کشورهای غیرعضو کنوانسیون برن شاید از انگشتان یک دست فراتر نرود، اما با تکیه بر نسخۀ بومی این قانون، در پشت جلد کتاب های چاپ کاغذی در ایران جمله‌هایی نوشته می‌شود که حق تکثیر و نسخه برداری را بطور انحصاری در اختیار ناشر و مولف قرار می‌دهد.
مطلب مرتبط: کتابی نوشته‌ام و دنبال ناشر خوب می‌گردم، چه کار کنم؟
روال قضایی
دادگستری مرجع نهایی رسیدگی به تخلفات مربوط به نسخه برداری غیرقانونی اثر نوشتاری دارای مجوز رسمی است. با این حال، اخلاق و فرهنگ نیز علاوه بر ابزارهای پیشگیری و مجازات ضروری است.
ما در جامعه‌ای از مخاطبان زندگی می‌کنیم که سرقت کتاب با این اعتقاد که باید ارزان یا حتی رایگان در دسترس باشد به‌راحتی توجیه می‌شود. عرضه‌کنندگان غیرقانونی کتاب هم در اغلب موارد با دیدن خلاء‌های قانونی و کاهش شدت برخورد‌ها نسبت به مجازات احتمالی بی‌تفاوت می‌شوند.
برای نمونه، ما در نشر راوشید، با موردی از نسخه برداری کتاب روبرو شدیم که در وبسایتی دارای نماد اعتماد الکترونیک به فروش می‌رسید. درست است که آن صفحه حذف شد اما نسخه کتاب در اینترنت در حال گردش مانده و پس‌گرفتن درآمدهای حاصل از مجاری قانونی توسط ناشر تبدیل به دوری باطل می‌شود.
ده‌ها فروشگاه رنگارنگ در چندین سال اخیر شکل گرفته که بدون هیچ وجدان حرفه‌ای اقدام به کسب سود از حقوق مادی و معنوی صاحبان در قالب نسخه پی‌دی‌اف می‌کنند.
گاهی هدف اصلی‌شان افزایش میزان مراجعه به سایت‌ها است و گاهی هم تبلیغات کالاهای بی‌ربط به دنیای کتاب که مشتریان را با محتوای رایگان به آنجا می‌کشاند.
مطلب مرتبط: چگونه می‌توان یک پایان‌نامه را به کتاب تبدیل کرد؟
دور باطل
بی‌شک اینها از طریق پلیس فتا و دادگستری قابل‌پیگیری هستند و متخلفان در تعقیب قانون قرار می‌گیرند. نکته این است که محافظت را هیچ قانونی برای ناشر تضمین نمی‌کند.
متخلفان هر روز حقۀ تازه‌ای برای دور زدن موانع می‌سازند و اغلب صاحبان اثر از اختصاص این همه هزینه و زمان برای پیگیری حقوق خود بطور روزمره خسته می‌شوند.
ماده (۳) قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان کتاب بسیار صریح و مختصر اشاره دارد که تمامی حقوق انحصاری ناشی از نشر، عرضه، فروش و واگذاری هر اثر با پدیدآورنده است؛ یعنی کسی که بطور غیرمستقیم با ناشر قرارداد امضا می‌کند و در حقوق مادی و معنوی مشارکت می‌کند.
بدبختانه افرادی که از نقض قانون حمایتی خسارت دیده‌اند آن‌گونه که باید و شاید به دنبال اقامه دعوی نرفته‌اند و همین کار باعث شده پایمال کردن حقوق مولفان و مصنفان حساسیت‌اش را در این صنعت از دست بدهد.
در همین حین، متخلفان به تدریج متوجه شوند تعداد اشخاصی که موفق شده‌اند به حقوق‌شان برسند، بسیار اندک است.
مطلب مرتبط: چاپ کتاب بطور مستقل و از راه قرارداد با ناشر چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟
جمع‌بندی
نسخۀ بومی‌سازی‌شده قانون حق تکثیر در ایران نسبتاً پیشرفته است و بسیاری از قضات با اتکا به مبانی اصول استنباط در مورد رویدادهای فضای مجازی احکام صادر می‌کنند تا عدالت قضائی در هر پرونده اجرا شود.
اما این قانون با توجه به گسترش سرسام‌آور وسایل فناوری نوین از سال 1348 تاکنون و حتی از زمان بازنویسی آن در حال از دست دادن سطح اثرگذاری خود است.
برای شکایت، ناشر یا پدیدآورنده قاعدتاً باید شکوایۀ خصوصی در برابر این گونه جرایم تنظیم کند و در ابتدای امر به دادسرای فرهنگ و رسانه تقدیم کند.
اگر کاستی‌هایی در زمینۀ نقض حق تکثیر و انتشار کتاب در ایران وجود دارد، بدون تردید قسمتی از تقصیر به گردن کسانی است که از حقوق مادی و معنوی خودشان در نظام قضائی و کیفری کشور می‌گذرند.
نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.
آیا چاپ کتاب به روش افست و دیجیتال بر یکدیگر مزیت‌هایی دارند؟
