بایگانی دسته بندی ها: ترجمه ادبی

آنچه بهترین نویسندگان نیز باید درباره ویراستاری بدانند

شاید نامشان روی جلد درج نشده باشد، اما پرفروش‌ترین کتاب‌های علمی و ادبی به هر زبانی دارای ویراستاران حرفه‌ای بوده‌اند. با این حال، برخی از نویسندگان کهنه‌کار نیز ادعا می‌کنند مهارت‌های لازم برای پالایش متن را دارند و هرگز به این خدمات نیاز پیدا نخواهند کرد. نکته اینجاست که قضاوت در مورد کیفیت باید عینی باشد و برای همین عاقلانه است که وظیفۀ ویراستاری به دیگران سپرده شود.

در فرایند تولید کتاب، گاهی طراحی روی جلد اثر را تخصصی جداگانه می‌بینند، اما ارزش ویراستاری را به همان اندازه درک نمی‌کنند. فقط کافیست چند صفحه از کتاب‌های نویسندگان «همه‌فن‌حریف» را ورق بزنید تا به چند ایراد دستوری یا حتی غلط املایی برخورد کنید. از این گذشته، ناشران و نویسندگان به‌ندرت آگاهی دارند که چطور باید کار ویراستار را ارزیابی کنند. در برخی مواقع، این نوع تقسیم نقش‌ها به فاجعه منجر می‌شود. برای مثال، ویراستاران آنقدر متن را شخم می‌زنند که شالودۀ اثر نابود می‌شود.

ویراستاری نباید سلیقه‌ای باشد، بلکه باید انتظارهای پدیدآورندۀ اثر را برآورده کند. درست است که قواعدی درباره دستور زبان، رسم‌الخط و حروفنگاری وجود دارد، ولی گاهی اینها با نیتی خاص توسط نویسنده زیر پا گذاشته می‌شوند، به‌ویژه در آثار نوین ادبی. به همین خاطر، نسخۀ‌های ویراسته همواره یکبار بصورت سطربه‌سطر از سوی نویسنده تأیید یا رد می‌شوند. تنها نگرانی در این مرحله به میزان اعتماد مربوط می‌شود و اینکه آیا ویراستاری به باری از دوباره‌کاری بر دوش نویسنده تبدیل خواهد شد یا نه.

بنابراین ناشران و نویسندگان بزرگ اغلب فردی را برای پالایش متن خود انتخاب می‌کنند که قواعد را به‌خوبی می‌شناسد، متن را بطور متعادل بازنویسی می‌کند و آنقدر انعطاف‌پذیری دارد که به سبک هر نویسنده احترام بگذارد و از دستکاری شخصی پرهیز کند.

چه نوع نویسنده‌ای هستید؟

پیش از آنکه به نکته‌های مربوط به جستجو و گزینش ویراستار مناسب بپردازیم، ابتدا باید درباره خودتان در مقام پدیدآورنده اثر فکر کنید. باید ببینید به کدام دسته نزدیک‌تر هستید. وقتی ویراستار از دلیل صحنه‌ای خاص در داستان سوال می‌کند به‌راحتی می‌پذیرید که حذف شود؟ یا وقتی ویراستار کوچک‌ترین تغییری به کلمات می‌دهد بی‌درنگ جبهه‌گیری می‌کنید؟ البته گاهی نویسندۀ مستقل نیستید و اثر شما به ناشران سپرده شده است؛ پس باید این دغدغه‌ها را با تمام اعضای درگیر تا قبل از مرحله ویراستاری در میان بگذارید.

 

مقاله مرتبط: چاپ کتاب بطور مستقل و از راه قرارداد با ناشر چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟

 

چه نوع ویرایشی لازم دارید؟

سطح‌های مختلفی در این حوزه وجود دارد. بعضی آثار دارای ویراستار تکوینی هستند، ولی در مقابل هم به تشخیص شما یا ناشر فقط به بازخوانی معمولی نیاز خواهد بود. ویراستار تکوینی یعنی کسی که متن را از لحاظ علمی، ادبی و زبانی بطور همزمان بررسی می‌کند و تقریباً نقش مشاور را برای نویسنده ایفا می‌کند. بازخوانی بطور معمول به اصلاح ایرادهای املایی و دستوری محدود می‌شود. بنابراین یادتان باشد مرزبندی اینها را گم نکنید.

در ایران، ماهانه بطور متوسط 8000 عنوان کتاب وارد بازار می‌شود. برای اینکه در این همهمه دیده شوید راهی نیست جز اینکه اثری بی‌نقص از خودتان در قفسه‌های کتابفروشی به جا بگذارید. در مورد غلط‌های املایی صحبت نمی‌کنیم که این روزها در آثار شتابزده رواج پیدا کرده، بلکه منظورمان بی‌نقص از لحاظ جمله‌بندی، سیر منطقی روایت، صحت اصطلاح‌های علمی، ازهم‌گسیختگی ساختار متن و ایرادهایی در سطوح پیشرفته که هرگز با چشمان خودتان به‌تنهایی مشاهده نخواهید کرد.

انتخاب ویراستار

1. در همان حال که انعطاف‌پذیر هستید نیازمندی‌های خود را تعیین کنید. شاید کسی را برای بازخوانی در نظر بگیرید ولی از او بخواهید اگر اثر به ویراستاری سنگین نیاز دارد حتماً اطلاع دهد. از ویراستار باید چند صفحه نمونه‌کار روی کتاب‌تان درخواست کنید تا به توافق برسید. برای این مرحله کوتاه حتماً دستمزد پرداخت کنید. در این فرایند باید احساس کنید که ویراستار قرارست اثرتان را جلا دهد نه اینکه از درخشندگی بیاندازد. چنانچه حس کردید سوءبرداشتی در مورد مفهوم متن بوجود آمده با آرامش و بدون درگیری از ویراستار بخواهید که ادامه کار را با رویکردی متفاوت انجام دهد.
2.  میزان حساسیت خود به اثر را بگویید. اگر وسواس خاصی به تغییر محتوا دارید یا می‌خواهید فقط ایرادهای واضح در متن برطرف شود، حتماً با ویراستار در میان بگذارید. البته این دیگر اسمش بازخوانی می‌شود و در واقع کار ویراستار را با همان دستمزد آسان‌تر کرده‌اید. ویراستارانی که متن را با نگاهی عینی و به دور از تعصب معاینه می‌کنند بی‌تردید اثرتان را به سطحی متفاوت از کیفیت کنونی می‌رسانند؛ پس این حس که سبک خلاقانه‌‌تان خراب می‌شود یا در سلیقه‌تان دخالت شده کنار بگذارید. باور کنید موفق‌ترین نویسندگان جهان نیز ویراستاری می‌شوند؛ نه یک بار بلکه لایه‌به‌لایه توسط افراد مختلف.

 

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.

 

مقاله مرتبط: کتابی نوشته‌ام و دنبال ناشر خوب می‌گردم، چه کار کنم؟

 

 

ده کتاب آموزش ترجمه در ایران که باید خواند

ترجمه شاید علم محض نباشد اما شاخه‌ای هنری است که در سطح نوشتاری هم به مهارت‌های ذهنی چندبعدی احتیاج دارد. دانشجویان رشته مترجمی زبان در هر مرکز آموزش عالی می‌بایست از همان ابتدا تسلط کاملی به زبان‌های مورد نظر داشته باشند و تا نیمسال آخر فقط به یادگیری اصول و روش ترجمه و مبانی زبانشناسی بپردازند.

با این حال، بسیاری از مترجم‌های تازه‌کار و علاقه‌مندان به این رشته بدون پیش‌زمینه و آمادگی کافی پا به این عرصه می‌گذارند و از همان آغاز چندین گام از همکلاسی‌های خود عقب می‌مانند. به همین خاطر، دروس و برنامه‌های تمرینی در طول ترم اول حول محور مهارت‌های پایه مانند مکالمه و نگارش درست می‌چرخد.

از سوی دیگر، دانستن دو زبان از دوران کودکی هرگز فرد را به مترجمی حرفه‌ای تبدیل نمی‌کند. برخی درس‌ها را می‌توان از آثار گذشته آموخت، اما بقیه تجربه‌های حل‌مسئله در دنیای ترجمه از راه آزمون و خطای عملی بدست می‌آیند. هر جمله‌ای که مترجم از زبانی به زبان دیگر وصل می‌کند، مسیرهای نورونی تازه‌ای در شبکه‌ عصبی مغز ساخته می‌شود.

گلچین کتابشناسی

فارغ‌التحصیلان رشته مترجمی زبان انگلیسی و مطالعات ترجمه به احتمال قوی کتاب‌های پیشنهادی اینجا را به عنوان دروس تخصصی یا نکمیلی در طول سالهای تحصیل در دانشگاه مطالعه کرده‌اند. با این حال، آن دسته از علاقه‌مندانی که از رشته‌های مشابه مانند آموزش زبان و ادبیات زبان وارد حوزه ترجمه می‌شوند، حتماً از مطالب مفید این کتاب‌ها بهره‌مند خواهند شد.

اُمیدواریم در فرصت‌های بعدی به نقد، معرفی و نمونه‌خوانی این آثار بطور جداگانه در وبلاگ راوشید بپردازیم.

 

• درآمدی به اصول و روش ترجمه، کاظم لطفی‌پور ساعدی، 239 صفحه، چاپ 1387، مرکز نشر دانشگاهی

• اصول و روش ترجمه، حسین ملانظر، 113 صفحه، چاپ 1380، سمت
• 

اصول و روش کاربردی ترجمه، اسماعیل سعیدان، 184 صفحه، چاپ 1392، نشر رهنما

• • راوشید- اصول و روش ترجمه

• آموزش ترجمه، حسن هاشمی میناباد، 233 صفحه، چاپ 1394، مرکز نشر دانشگاهی

 

• • 4. آموزش ترجمه، حسن هاشمی میناباد، 233 صفحه، چاپ 1394، مرکز نشر دانشگاهی

 

• ترجمه مکاتبات و اسناد: رحیم اصلانزاده، جلدهای (1) و (2)، 258+239 صفحه، چاپ 1394، سمت

 

 

• ترجمه متون ادبی، علی خزاعی‌فر، 225 صفحه، چاپ 1392، سمت

راوشید- پترجمه متون ادبی، علی خزاعی‌فر، 225 صفحه، چاپ 1392، سمت

• مترجم خود باشید، پرویز مصلی‌نژاد، محمدرضا اربابی، فاطمه صالحی‌مقدم، 296 صفحه، چاپ منتشران اندیشه

• از پست و بلند ترجمه، کریم امامی، عبدالحسین آذرنگ، جلدهای (1) و (2)، 264+427 صفحه، چاپ 1385، نشر نیلوفر و تجریش

• 

  راوشید- از پست و بلند ترجمه، کریم امامی، عبدالحسین آذرنگ، جلدهای (1) و (2)، 264+427 صفحه، چاپ 1385، نشر نیلوفر و تجریش

• ترجمه‌کاوی، بهاالدین خرمشاهی، 616 صفحه، چاپ 1391، نشر ناهید

1. نخستین درس‌های ترجمه، فرزانه فرحزاد، 96 صفحه، چاپ 1388، مرکز نشر دانشگاهی

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.

کلیدواژگان: ترجمه, مترجم, کتاب, رشته مترجمی زبان, دنیای ترجمه

 

شعر تا چه اندازه ترجمه‌ناپذیر است؟

ترجمه شکل و محتوای شعر یا ترانه منظوم همیشه پرزحمت‌ترین وظیفه‌ای است که به مترجمان حرفه‌ای سپرده می‌شود. دهه‌هاست که دانشگاهیان و پژوهشگران در حوزه مطالعات ترجمه و بطور خاص ترجمه ادبی درباره ترجمه‌ناپذیری این سبک از آثار نوشتاری مباحثه می‌کنند. آیا شعر در آسیاب ترجمه گم می‌شود؟

در مورد ترجمه‌ناپذیری شعر، بطور عمده، دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی کل‌گرا و دیگری جزء‌گرا. در رویکرد اول، کل‌گرایان باور دارند که خصوصیت‌های جهان‌شمول زبان‌ها از ترجمه‌پذیری شعر حمایت می‌کند. در مقابل، جزء‌گرایان مدعی هستند که هر اجتماعی برای خودش واقعیت را بطور خاصی درک و تفسیر می‌کند و همین ترجمه‌پذیری شعر را به چالش می‌کشد.

آسیاب ادبی

در این مطلب قرارست نمونه‌هایی از شعر ترجمه‌شده از فارسی به انگلیسی را نشان ‌دهیم و اینکه تا چه اندازه می‌توان محتوا و شکل را باهم منتقل کرد. در متون دانشگاهی، کتفورد میان دو نوع ترجمه‌ناپذیری متن تمایز قائل می‌شود:

یکی زبانی و دیگری فرهنگی. ترجمه‌ناپذیری زبانشناختی به دشواری‌های مربوط به یافتن جایگزین لغوی یا دستوری مناسب اشاره می‌کند. در مقابل، ترجمه‌ناپذیری فرهنگی زمانی رخ می‌دهد که عنصری فرهنگی در یک زبان در دیگری وجود ندارد.

هر دو نوع ترجمه‌ناپذیری یکجا در آثار منظوم مانند شعر ظاهر می‌شوند، به‌خصوص زمانی که محتوا و شکل اثر به‌شدت از حالت عادی زبانی و فرهنگی مبدأ فاصله می‌گیرد. بطور کلی، زبان شعرگونه از لحاظ واژگانی، آواشناختی، معنایی، صرف و نحو با زبان رایج فرق می‌کند. در ادامه به بررسی جزئیات چند نوع انحراف از زبان عادی می‌پردازیم.

انحراف واژگانی

شاعران تلاش می‌کنند از حصارهای زبان فراتر بروند تا حوزه‌های تازه‌ای از تجربه را کاوش کنند و به مخاطب بفهمانند. شاعر طوری قواعد عرفی زبان را می‌شکند که اندیشه‌های خود را همگام با ساختار مصراع‌ها، قافیه‌ها و آرایه‌های ادبی نظم و ترتیب دهد. البته انحراف واژگانی در اینجا به معنای زیر پا گذاشتن قواعد کلی نیست، بلکه به «بازیِ قانونی» با ساختمان، ریشه و مخلوط واژگان اشاره می‌کند.

دو تا دستام دو تا چاقوی بی‌دسته، دو تا قفل بزرگِ دست و پا بسته – (حسین صفا)

انحراف نحوی

در این حالت، شاعر اهمیتی به قواعد موجود برای جمله‌بندی و ویژگی‌های دستوری زبان نمی‌دهد. معمولاً دو نوع انحراف نحوی هنگام ترجمه شعر رخ می‌دهد؛ یکی در مورد ساختار سطحی و دیگری ساختار عمیق. در تخطی از ساختار عادی زبان، هیچ تأثیری بنیادی بر میزان درک مخاطب از اثر نمی‌گذارد. در نمونه‌های انگلیسی می‌توان به عنوان شعری از از دایلان توماس اشاره کرد: A grief ago

از سوی دیگر، تخطی از ساختار عمیق یعنی جابه‌جا کردن واژه‌هایی از یک جایگاه زبانی خاص با واژه‌ای دیگر از جایگاه دیگر.

اندکی راه چو می‌پیماید، می‌کند فکر که می‌بینید خواب – (سهراب سپهری)

انحراف آوایی

این نوع انحراف زمانی در شعرنویسی ضروری می‌شود که صداها یا طرز تلفظ واژه‌ای خاص برای حفظ ضرب‌آهنگ یا قافیه‌ها طوری دیگری چیده می‌شود.

چه گفت آن سراینده سالخورد، چو اندرز نوشین روان یاد کُرد – (فردوسی)

انحراف نگارشی

در این حالت، شاعر از قواعد نگارشی سرپیچی می‌کند؛ یعنی طول مصراع‌ها را متفاوت تنظیم می‌کند و به شکل املایی رسمی اهمیت نمی‌دهد.

مثال:

زلفت هزار دل به یکی تار مو ببست، راه هزار چاره گر از چار سو ببست – (حافظ)

انحراف معنایی

در این عامل دشواری برای ترجمه شعر، یک عنصر غیرمنطقی در متن ظاهر می‌شود.

برای تشنگی‌هام یه کم سراب بیار – (حسین صفا)

انحراف زمانی

امکان دارد شاعر از واژه‌ها یا ساختارهای کهن برای جمله‌بندی استفاده کند تا به ارزش زیبایی‌شناختی اثر افزوده شود. در این وضعیت، مشخص نیست آیا زبان مقصد برای ترجمه دارای محتوا در همان دوره تاریخی هست یا نه.

جمع‌بندی

زبان شعرگونه باید سرشار از انحراف‌های غریب در زبان رایج باشد. به همین دلیل، ترجمه آرایه‌های ادبی مانند تشبیه، استعاره، ایهام و جناس تام سخت‌ترین وظیفه‌ای است که می‌توان به مترجم سپرد. ترجمه‌ناپذیری شعر و متن منظوم اغلب زمانی احساس می‌شود که واژگان و اندیشه‌هایش به دوره‌های بسیار دور برمی‌گردد. به گفته باسنت (2002)، «بزرگترین مسئله هنگام ترجمه متنی باستانی فقط این نیست که شاعر و هم‌عصرانش درگذشته‌اند، بلکه اهمیت آن اثر در جهانی کنونی است که درگذشته است!»

بسیاری از افراد حرفه‌ای که شعر را ترجمه‌ناپذیر می‌بینند اعتقاد دارند که جوهرۀ اثر در زبان مقصد از بین می‌رود. شعر تنها برای مردم زبان خودش لذتبخش است زیرا در تنگنای اختلاف‌های فرهنگی و واژگانی اسیر شده است. اگر قطعه‌ شعری ترجمه شود، تمام موسیقی، قافیه و ساختار موزونش در زبان دیگر ناپدید می‌شود.

با این حال، مترجمان حرفه‌ای هم وجود دارند که تسلط بالایی به قالب‌های ادبی زبان‌های مبدأ و مقصد دارند. با تکیه بر فنون ادبیات قیاسی و ذوق هنری، این گروه دست به بازآفرینی متون شعرگونه می‌زنند. شاید این خیانت‌بارترین سطح از دنیای ترجمه نوشتاری باشد، چون محصولش اغلب از سوی شاعر پذیرفتنی یا حتی فهمیدنی نیست!

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.