بایگانی دسته بندی ها: ترجمه شفاهی

آنچه بهترین نویسندگان نیز باید درباره ویراستاری بدانند

شاید نامشان روی جلد درج نشده باشد، اما پرفروش‌ترین کتاب‌های علمی و ادبی به هر زبانی دارای ویراستاران حرفه‌ای بوده‌اند. با این حال، برخی از نویسندگان کهنه‌کار نیز ادعا می‌کنند مهارت‌های لازم برای پالایش متن را دارند و هرگز به این خدمات نیاز پیدا نخواهند کرد. نکته اینجاست که قضاوت در مورد کیفیت باید عینی باشد و برای همین عاقلانه است که وظیفۀ ویراستاری به دیگران سپرده شود.

در فرایند تولید کتاب، گاهی طراحی روی جلد اثر را تخصصی جداگانه می‌بینند، اما ارزش ویراستاری را به همان اندازه درک نمی‌کنند. فقط کافیست چند صفحه از کتاب‌های نویسندگان «همه‌فن‌حریف» را ورق بزنید تا به چند ایراد دستوری یا حتی غلط املایی برخورد کنید. از این گذشته، ناشران و نویسندگان به‌ندرت آگاهی دارند که چطور باید کار ویراستار را ارزیابی کنند. در برخی مواقع، این نوع تقسیم نقش‌ها به فاجعه منجر می‌شود. برای مثال، ویراستاران آنقدر متن را شخم می‌زنند که شالودۀ اثر نابود می‌شود.

ویراستاری نباید سلیقه‌ای باشد، بلکه باید انتظارهای پدیدآورندۀ اثر را برآورده کند. درست است که قواعدی درباره دستور زبان، رسم‌الخط و حروفنگاری وجود دارد، ولی گاهی اینها با نیتی خاص توسط نویسنده زیر پا گذاشته می‌شوند، به‌ویژه در آثار نوین ادبی. به همین خاطر، نسخۀ‌های ویراسته همواره یکبار بصورت سطربه‌سطر از سوی نویسنده تأیید یا رد می‌شوند. تنها نگرانی در این مرحله به میزان اعتماد مربوط می‌شود و اینکه آیا ویراستاری به باری از دوباره‌کاری بر دوش نویسنده تبدیل خواهد شد یا نه.

بنابراین ناشران و نویسندگان بزرگ اغلب فردی را برای پالایش متن خود انتخاب می‌کنند که قواعد را به‌خوبی می‌شناسد، متن را بطور متعادل بازنویسی می‌کند و آنقدر انعطاف‌پذیری دارد که به سبک هر نویسنده احترام بگذارد و از دستکاری شخصی پرهیز کند.

چه نوع نویسنده‌ای هستید؟

پیش از آنکه به نکته‌های مربوط به جستجو و گزینش ویراستار مناسب بپردازیم، ابتدا باید درباره خودتان در مقام پدیدآورنده اثر فکر کنید. باید ببینید به کدام دسته نزدیک‌تر هستید. وقتی ویراستار از دلیل صحنه‌ای خاص در داستان سوال می‌کند به‌راحتی می‌پذیرید که حذف شود؟ یا وقتی ویراستار کوچک‌ترین تغییری به کلمات می‌دهد بی‌درنگ جبهه‌گیری می‌کنید؟ البته گاهی نویسندۀ مستقل نیستید و اثر شما به ناشران سپرده شده است؛ پس باید این دغدغه‌ها را با تمام اعضای درگیر تا قبل از مرحله ویراستاری در میان بگذارید.

مقاله مرتبط: چاپ کتاب بطور مستقل و از راه قرارداد با ناشر چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟

چه نوع ویرایشی لازم دارید؟

سطح‌های مختلفی در این حوزه وجود دارد. بعضی آثار دارای ویراستار تکوینی هستند، ولی در مقابل هم به تشخیص شما یا ناشر فقط به بازخوانی معمولی نیاز خواهد بود. ویراستار تکوینی یعنی کسی که متن را از لحاظ علمی، ادبی و زبانی بطور همزمان بررسی می‌کند و تقریباً نقش مشاور را برای نویسنده ایفا می‌کند. بازخوانی بطور معمول به اصلاح ایرادهای املایی و دستوری محدود می‌شود. بنابراین یادتان باشد مرزبندی اینها را گم نکنید.

در ایران، ماهانه بطور متوسط 8000 عنوان کتاب وارد بازار می‌شود. برای اینکه در این همهمه دیده شوید راهی نیست جز اینکه اثری بی‌نقص از خودتان در قفسه‌های کتابفروشی به جا بگذارید. در مورد غلط‌های املایی صحبت نمی‌کنیم که این روزها در آثار شتابزده رواج پیدا کرده، بلکه منظورمان بی‌نقص از لحاظ جمله‌بندی، سیر منطقی روایت، صحت اصطلاح‌های علمی، ازهم‌گسیختگی ساختار متن و ایرادهایی در سطوح پیشرفته که هرگز با چشمان خودتان به‌تنهایی مشاهده نخواهید کرد.

انتخاب ویراستار

1. در همان حال که انعطاف‌پذیر هستید نیازمندی‌های خود را تعیین کنید. شاید کسی را برای بازخوانی در نظر بگیرید ولی از او بخواهید اگر اثر به ویراستاری سنگین نیاز دارد حتماً اطلاع دهد. از ویراستار باید چند صفحه نمونه‌کار روی کتاب‌تان درخواست کنید تا به توافق برسید. برای این مرحله کوتاه حتماً دستمزد پرداخت کنید. در این فرایند باید احساس کنید که ویراستار قرارست اثرتان را جلا دهد نه اینکه از درخشندگی بیاندازد. چنانچه حس کردید سوءبرداشتی در مورد مفهوم متن بوجود آمده با آرامش و بدون درگیری از ویراستار بخواهید که ادامه کار را با رویکردی متفاوت انجام دهد.
2.  میزان حساسیت خود به اثر را بگویید. اگر وسواس خاصی به تغییر محتوا دارید یا می‌خواهید فقط ایرادهای واضح در متن برطرف شود، حتماً با ویراستار در میان بگذارید. البته این دیگر اسمش بازخوانی می‌شود و در واقع کار ویراستار را با همان دستمزد آسان‌تر کرده‌اید. ویراستارانی که متن را با نگاهی عینی و به دور از تعصب معاینه می‌کنند بی‌تردید اثرتان را به سطحی متفاوت از کیفیت کنونی می‌رسانند؛ پس این حس که سبک خلاقانه‌‌تان خراب می‌شود یا در سلیقه‌تان دخالت شده کنار بگذارید. باور کنید موفق‌ترین نویسندگان جهان نیز ویراستاری می‌شوند؛ نه یک بار بلکه لایه‌به‌لایه توسط افراد مختلف.

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.

مقاله مرتبط: کتابی نوشته‌ام و دنبال ناشر خوب می‌گردم، چه کار کنم؟

آیا ترجمه ماشینی روزی جایگزین ترجمه انسانی خواهد شد؟

ترجمه در سطح کلان ابزاری بنیادی برای برقراری ارتباط میان دولت‌ها و شرکت‌های بازرگانی با مردم و مشتریان است. برای انجام ترجمه‌های عادی یا به مترجم‌های مستقل مراجعه می‌شود یا به بنگاه‌های ترجمه. با این حال، در سالهای اخیر رقیب تازه‌ای در صنعت ترجمه ظهور کرده که در برخی حوزه‌ها و در برخی زوج‌زبان‌ها هر روز محبوب‌تر می‌شود.

ترجمه ماشینی در چند دهه گذشته بطور چشمگیری گسترش پیدا کرده و اکنون به برهه‌ای رسیده که اغلب دانشجویان از خدمات ترجمه ماشینی برای انجام تکالیف مربوط به خود در زبان‌های خارجی بهره می‌گیرند. در این مطلب می‌‌خواهیم به پنج دلیل عمده‌ای بپردازیم که چرا ترجمۀ ماشینی به این زودی‌ها قادر نخواهد بود جای مترجم‌های انسانی را بگیرد.

ترجمه انس

راوشید- ماشین نمی‌تواند واژه را به بافتار متن ربط دهد

انی

در ظرف چند سال گذشته، هر چه برنامه‌های یادگیری درباره محتوای واژگانی پیشرفت می‌کند مترجم‌های ماشینی هم دقیق‌تر می‌شوند. دلیلش همان دگرگونی خیره‌کننده فناوریِ محاسبات رایانشی است که هر صنعتی را به فکر بهره‌گیری از هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی برای بهبود کارایی می‌اندازد. به نظر می‌رسد شرکت‌هایی مانند گوگل و مایکروسافت در مورد توسعه ترجمه خودکار بی‌اندازه جدی هستند.

این روزها ماشین‌ها در کارخانه‌ها و دفاتر مختلف دارند جایگزین آدم‌ها می‌شوند و این روند به مرور زمان بی‌رحمانه‌تر هم خواهد شد. با این حال، کسی با اطمینان نمی‌گوید که ترجمه انسانی بطور کامل جایش را به مترجم‌های ماشینی خواهد داد. پرسش زیربنایی این است که مترجم‌های ماشینی چقدر کارا هستند و آیا می‌توانند مترجم‌های انسانی را بیکار کنند؟ کدام از لحاظ کیفیت بهتر است؟ پاسخ چندان سخت نیست. ماشین هرگز قادر نخواهد بود حتی از لحاظ سرعت یادگیری انسان را شکست دهد چه برسد به دقت و کارایی. بگذارید در ادامه به پنج دلیل آشکار اشاره کنیم که چرا مترجم ماشینی هیچ وقت موفق نمی‌شود جای مترجم انسانی را بگیرد.

1) ماشین نمی‌تواند فرهنگ‌ها را درک کند

ماشین نمی‌تواند فرهنگ‌ها را درک کند

هیچ راهی برای برنامه‌ریزی ماشین وجود ندارد تا ریزه‌کاری‌های فرهنگی را درک کند. فرهنگ در کشورهای مختلف دارای ترکیب واژگانی متفاوتی است و رابطه یک‌به‌یک با فرهنگ‌های دیگر ندارد. ماشین‌ها آنقدر پیچیده نیستند که اصطلاح‌های عامیانۀ تازه و حتی در برخی مواقع اسامی خاص را تشخیص دهند. در مقابل، گویشوران بومی هر زبان که به بافت فرهنگی و معناهای چندگانه واژگان به اندازه کافی آشنا هستند و در بطن جامعه زندگی می‌کنند، به‌راحتی معادل‌های مناسب را برای هر ترکیب فرهنگی جدیدی در زبان مقصد پیدا می‌کنند.

در حوزه ترجمه شفاهی، برخی واژه‌ها املای یکسانی دارند اما وقتی در لهجه‌های مختلف بطور متفاوتی تلفظ می‌شوند معنای ضمنی دیگری می‌گیرند. تنها یک مترجم انسانی می‌تواند این جزئیات را تشخیص دهد و از معادلیابی تحت‌اللفظی پرهیز کند. سرعت یادگیری ماشین آنقدر نیست که با آهنگ ابداع واژگان فرهنگی با معناهای بی‌سابقه برابری کند. مترجم انسانی آنقدر در فرهنگ و رسانه‌های مربوط به آن غرق می‌شود که در هر لحظه می‌تواند معناهای قدیمی را از معناهای امروز متمایز کند.

2) ماشین نمی‌تواند واژه را به بافتار متن ربط دهد

در هر زبانی، واژگانی چندپهلو وجود دارد که ترجمه‌اش برای ماشین دشوار می‌شود، به‌خصوص در متون ادبی و مطبوعاتی که باید ابتدا بافتار تعیین شود و بعد مفهوم واقعی واژه‌ها شناسایی گردد. برخی عبارت‌ها و جمله‌ها حتی برای انسان هم در نگاه نخست ترجمه‌ناپذیر به نظر می‌رسند چه برسد به ماشین‌ها. برای نمونه، اگر ماشین بخواهد عنوان فیلم Fifty Shades of Gray را به فارسی ترجمه کند، بدون شک دچار دوگانگی می‌شود: 1) پنجاه ته‌رنگ خاکستری، 2) پنجاه ته‌رنگ گری (آخرین کلمه به نام قهرمان داستان اشاره می‌کند و جناس تام است).

البته در سالهای اخیر، ترجمه ماشینی به سبک آماری (SMT) پیشرفت‌های حیرت‌انگیزی کرده است و ماشین برای مثال ارتباط خوبی میان معادلیابی واژگان تخصصی پزشکی و بافتار متن برقرار می‌کند. با این حال، اگر متنی رسمی سرشار از واژگان نوترکیب تخصصی را به ماشین بسپاریم، بی‌دقتی‌هایی در زبان مقصد دیده خواهد شد که درک مخاطب را به هم می‌ریزد و گاهی جمله‌ها معنای منطقی ندارند.

3) محلی‌سازی ماشین برای زبان‌های مختلف دشوار است

محلی‌سازی ماشین برای زبان‌های مختلف دشوار است

عبارت‌های تازه بسته به لهجه هر روز به هر زبانی معرفی می‌شوند. مترجم ماشینی قادر نیست همگام با انسان در  جریان این تحولات قرار بگیرد. از آنجا که ماشین به اصول محلی‌سازی و زیروبم هر زبان آشنا نیست، مجبور می‌شود بطور منظم عبارت‌های جدید را بر مبنای بسامد آنها در بافتارهای جدید بیاموزد تا بتواند معادلیابی درستی اجرا کند.

وقتی می‌گوییم «بیاموزد» به معنای پردازش داده‌های جدید ذخیره‌شده در حافظه سخت است، نه هوش انسانی. به عبارت دیگر، ماشین باید بطور مداوم با الگوریتم‌های تازه برنامه‌نویسی شود و همین بسیار پرزحمت و زمانبر خواهد بود.

4) ماشین نمی‌تواند سبک و لحن را بازتولید کند

هر سند نوشتاری دارای سبک و لحنی متفاوت است؛ امکان دارد شعرگونه باشد، طنز یا تبلیغاتی. ماشین از تشخیص اینها عاجز می‌ماند. تنها مترجم انسانی قادرست واژگانی متناسب با آن سبک و لحن بسازد، چون مسئله در اینجا دیگر یافتن نیست بلکه ساختن است.

بطور خاص، متن‌های ادبی و مطبوعاتی همیشه برای ماشین چالش‌برانگیز می‌شود. مترجم انسانی ماهر و حرفه‌ای بطور طبیعی روح متن را درک می‌کند و ترجمه در زبان مقصد بوی ربات نمی‌دهد.

5) ترجمه بدون ویرایش انسانی کامل نمی‌شود

به یک جمله فارسی یا هر زبان که مادرزادی آموخته‌اید نگاه کنید. اگر الفبای تمام واژه‌ها را کمی جابه‌جا گذاشته باشند باز هم تداخلی در فهم ایجاد نمی‌شود. حالا فرض کنید مترجم ماشینی با غلطی املایی یا دستوری در زبان مبدأ روبرو شود. ماشین‌ها از هوش مصنوعی بهره می‌برند که هر روز بیشتر از دیروز رشد می‌کند. با این حال، هوش ماشینی به گرد پای انسان هم نمی‌رسد.

بله، درست است که ماشین‌ها حافظه قوی‌تر و سرعت بالاتری در پردازش دارند، اما اینها همگی به تولید نسخه‌ای ابتدایی از ترجمه هر متن کمک می‌کند. بعد از اینکه خروجی ماشین بیرون بیاید، بازخوان انسانی و ویراستاران حرفه‌ای باید متن را بررسی و با توجه به هدفی که دارند بازنویسی کنند. مشکل اینجاست که گاهی فرایند ویراستاری انسانی روی نسخه ماشینی از خود ترجمه انسانی مستقیم به‌مراتب پرزحمت‌تر و هزینه‌برتر می‌شود!

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.

مطلب مرتبط: ترجمه ماشینی عصبی چیست؟

کلیدواژگان: ترجمه, ترجمه ماشینی, مترجم, زبان