بایگانی دسته بندی ها: ترجمه چندرسانه‌ای

آیا ترجمه ماشینی روزی جایگزین ترجمه انسانی خواهد شد؟

ترجمه در سطح کلان ابزاری بنیادی برای برقراری ارتباط میان دولت‌ها و شرکت‌های بازرگانی با مردم و مشتریان است. برای انجام ترجمه‌های عادی یا به مترجم‌های مستقل مراجعه می‌شود یا به بنگاه‌های ترجمه. با این حال، در سالهای اخیر رقیب تازه‌ای در صنعت ترجمه ظهور کرده که در برخی حوزه‌ها و در برخی زوج‌زبان‌ها هر روز محبوب‌تر می‌شود.

ترجمه ماشینی در چند دهه گذشته بطور چشمگیری گسترش پیدا کرده و اکنون به برهه‌ای رسیده که اغلب دانشجویان از خدمات ترجمه ماشینی برای انجام تکالیف مربوط به خود در زبان‌های خارجی بهره می‌گیرند. در این مطلب می‌‌خواهیم به پنج دلیل عمده‌ای بپردازیم که چرا ترجمۀ ماشینی به این زودی‌ها قادر نخواهد بود جای مترجم‌های انسانی را بگیرد.

مطلب مرتبط: ترجمه ماشینی عصبی چیست؟

ترجمه انسانی

راوشید- ماشین نمی‌تواند واژه را به بافتار متن ربط دهد

در ظرف چند سال گذشته، هر چه برنامه‌های یادگیری درباره محتوای واژگانی پیشرفت می‌کند مترجم‌های ماشینی هم دقیق‌تر می‌شوند. دلیلش همان دگرگونی خیره‌کننده فناوریِ محاسبات رایانشی است که هر صنعتی را به فکر بهره‌گیری از هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی برای بهبود کارایی می‌اندازد. به نظر می‌رسد شرکت‌هایی مانند گوگل و مایکروسافت در مورد توسعه ترجمه خودکار بی‌اندازه جدی هستند.

این روزها ماشین‌ها در کارخانه‌ها و دفاتر مختلف دارند جایگزین آدم‌ها می‌شوند و این روند به مرور زمان بی‌رحمانه‌تر هم خواهد شد. با این حال، کسی با اطمینان نمی‌گوید که ترجمه انسانی بطور کامل جایش را به مترجم‌های ماشینی خواهد داد. پرسش زیربنایی این است که مترجم‌های ماشینی چقدر کارا هستند و آیا می‌توانند مترجم‌های انسانی را بیکار کنند؟ کدام از لحاظ کیفیت بهتر است؟ پاسخ چندان سخت نیست. ماشین هرگز قادر نخواهد بود حتی از لحاظ سرعت یادگیری انسان را شکست دهد چه برسد به دقت و کارایی. بگذارید در ادامه به پنج دلیل آشکار اشاره کنیم که چرا مترجم ماشینی هیچ وقت موفق نمی‌شود جای مترجم انسانی را بگیرد.

1) ماشین نمی‌تواند فرهنگ‌ها را درک کند

ماشین نمی‌تواند فرهنگ‌ها را درک کند

هیچ راهی برای برنامه‌ریزی ماشین وجود ندارد تا ریزه‌کاری‌های فرهنگی را درک کند. فرهنگ در کشورهای مختلف دارای ترکیب واژگانی متفاوتی است و رابطه یک‌به‌یک با فرهنگ‌های دیگر ندارد. ماشین‌ها آنقدر پیچیده نیستند که اصطلاح‌های عامیانۀ تازه و حتی در برخی مواقع اسامی خاص را تشخیص دهند. در مقابل، گویشوران بومی هر زبان که به بافت فرهنگی و معناهای چندگانه واژگان به اندازه کافی آشنا هستند و در بطن جامعه زندگی می‌کنند، به‌راحتی معادل‌های مناسب را برای هر ترکیب فرهنگی جدیدی در زبان مقصد پیدا می‌کنند.

در حوزه ترجمه شفاهی، برخی واژه‌ها املای یکسانی دارند اما وقتی در لهجه‌های مختلف بطور متفاوتی تلفظ می‌شوند معنای ضمنی دیگری می‌گیرند. تنها یک مترجم انسانی می‌تواند این جزئیات را تشخیص دهد و از معادلیابی تحت‌اللفظی پرهیز کند. سرعت یادگیری ماشین آنقدر نیست که با آهنگ ابداع واژگان فرهنگی با معناهای بی‌سابقه برابری کند. مترجم انسانی آنقدر در فرهنگ و رسانه‌های مربوط به آن غرق می‌شود که در هر لحظه می‌تواند معناهای قدیمی را از معناهای امروز متمایز کند.

مطلب مرتبط: آیا ترجمه ماشینی روزی جایگزین ترجمه انسانی خواهد شد؟

2) ماشین نمی‌تواند واژه را به بافتار متن ربط دهد

در هر زبانی، واژگانی چندپهلو وجود دارد که ترجمه‌اش برای ماشین دشوار می‌شود، به‌خصوص در متون ادبی و مطبوعاتی که باید ابتدا بافتار تعیین شود و بعد مفهوم واقعی واژه‌ها شناسایی گردد. برخی عبارت‌ها و جمله‌ها حتی برای انسان هم در نگاه نخست ترجمه‌ناپذیر به نظر می‌رسند چه برسد به ماشین‌ها. برای نمونه، اگر ماشین بخواهد عنوان فیلم Fifty Shades of Gray را به فارسی ترجمه کند، بدون شک دچار دوگانگی می‌شود: 1) پنجاه ته‌رنگ خاکستری، 2) پنجاه ته‌رنگ گری (آخرین کلمه به نام قهرمان داستان اشاره می‌کند و جناس تام است).

البته در سالهای اخیر، ترجمه ماشینی به سبک آماری (SMT) پیشرفت‌های حیرت‌انگیزی کرده است و ماشین برای مثال ارتباط خوبی میان معادلیابی واژگان تخصصی پزشکی و بافتار متن برقرار می‌کند. با این حال، اگر متنی رسمی سرشار از واژگان نوترکیب تخصصی را به ماشین بسپاریم، بی‌دقتی‌هایی در زبان مقصد دیده خواهد شد که درک مخاطب را به هم می‌ریزد و گاهی جمله‌ها معنای منطقی ندارند.

3) محلی‌سازی ماشین برای زبان‌های مختلف دشوار است

محلی‌سازی ماشین برای زبان‌های مختلف دشوار است

عبارت‌های تازه بسته به لهجه هر روز به هر زبانی معرفی می‌شوند. مترجم ماشینی قادر نیست همگام با انسان در  جریان این تحولات قرار بگیرد. از آنجا که ماشین به اصول محلی‌سازی و زیروبم هر زبان آشنا نیست، مجبور می‌شود بطور منظم عبارت‌های جدید را بر مبنای بسامد آنها در بافتارهای جدید بیاموزد تا بتواند معادلیابی درستی اجرا کند.

وقتی می‌گوییم «بیاموزد» به معنای پردازش داده‌های جدید ذخیره‌شده در حافظه سخت است، نه هوش انسانی. به عبارت دیگر، ماشین باید بطور مداوم با الگوریتم‌های تازه برنامه‌نویسی شود و همین بسیار پرزحمت و زمانبر خواهد بود.

4) ماشین نمی‌تواند سبک و لحن را بازتولید کند

هر سند نوشتاری دارای سبک و لحنی متفاوت است؛ امکان دارد شعرگونه باشد، طنز یا تبلیغاتی. ماشین از تشخیص اینها عاجز می‌ماند. تنها مترجم انسانی قادرست واژگانی متناسب با آن سبک و لحن بسازد، چون مسئله در اینجا دیگر یافتن نیست بلکه ساختن است.

بطور خاص، متن‌های ادبی و مطبوعاتی همیشه برای ماشین چالش‌برانگیز می‌شود. مترجم انسانی ماهر و حرفه‌ای بطور طبیعی روح متن را درک می‌کند و ترجمه در زبان مقصد بوی ربات نمی‌دهد.

5) ترجمه بدون ویرایش انسانی کامل نمی‌شود

به یک جمله فارسی یا هر زبان که مادرزادی آموخته‌اید نگاه کنید. اگر الفبای تمام واژه‌ها را کمی جابه‌جا گذاشته باشند باز هم تداخلی در فهم ایجاد نمی‌شود. حالا فرض کنید مترجم ماشینی با غلطی املایی یا دستوری در زبان مبدأ روبرو شود. ماشین‌ها از هوش مصنوعی بهره می‌برند که هر روز بیشتر از دیروز رشد می‌کند. با این حال، هوش ماشینی به گرد پای انسان هم نمی‌رسد.

بله، درست است که ماشین‌ها حافظه قوی‌تر و سرعت بالاتری در پردازش دارند، اما اینها همگی به تولید نسخه‌ای ابتدایی از ترجمه هر متن کمک می‌کند. بعد از اینکه خروجی ماشین بیرون بیاید، بازخوان انسانی و ویراستاران حرفه‌ای باید متن را بررسی و با توجه به هدفی که دارند بازنویسی کنند. مشکل اینجاست که گاهی فرایند ویراستاری انسانی روی نسخه ماشینی از خود ترجمه انسانی مستقیم به‌مراتب پرزحمت‌تر و هزینه‌برتر می‌شود!

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.

این موقعیت حساس را تصور کنید: پس از چند ثانیه کلنجار رفتن با ذهنتان یک جمله یا عبارت ادا می‌کنید تا کارتان در کشوری دیگر راه بیفتد. مثلاً می‌پرسید «ببخشید، میشه بگید غذاخوری کجاست؟» بعد جوابی که می‌شنوید اینطوری می‌شود: «یوووو کککلللل اللللی ییسیی» هیچی از حرفهای طرف متوجه نمی‌شوید. دوباره می‌پرسید و باز هم نمی‌فهمید. تشکر می‌کنید و دور می‌شوید به این اُمید که ضایع نشده باشید.

فراگیری زبان دوم با شرکت در کلاس‌های حضوری، انجام تکالیف خانگی و تمرین روی کتاب‌ها گاهی دشوار، کسل‌کننده و کم‌فایده می‌شود. تماشای فیلم‌ها و سریال‌های خارجی با زیرنویس می‌تواند شیوه‌ای موثر برای تجربۀ تازه و طبیعی از زبان بدون زحمت زیاد باشد.
در کتاب‌های درسی بیشتر درباره دستور زبان رسمی و لغت‌های مترادف یاد می‌گیرید، اما با تماشای برنامه‌های تلویزیونی به زبان مقصد، با گفتار عامیانه و واقعی گویشگران بومی آشنا می‌شوید. البته در اینجا منظور ترجمه فیلم بصورت زیرنویس به زبان مادری نیست، چون در این حالت حواستان به ترجمۀ گفتگوی میان شخصیت‌ها در پایین صفحه پرت می‌شود، قرار نیست روزنامه بخوانید!

دنبال ذائقه‌تان بگردید

محصولات چندرسانه‌ای آنقدر گوناگون هستند که هر کسی را مجذوب می‌کنند، فقط بستگی دارد موضوع مورد علاقه چه باشد. بعضی‌ها سریال عاشقانه نگاه می‌کنند، بعضی‌ها مستند طبیعت، بعضی‌ها اخبار و غیره. در هر حال، همه اینها به بهبود مهارت‌های زبانی کمک خواهند کرد. این روزها ترجمه چندرسانه‌ای هم خیلی رونق دارد. جوانان در ایران برای سرگرمی به تماشای مجموعۀ «تاج‌وتخت» می‌نشینند، اما بطور فعال در حال یادگیری انگلیسی نیستند. اگر کسی به قصد یادگیری این کار را نکند، معمولاً نسخه دوبله یا زیرنویس فارسی گیر می‌آورد و اهمیتی به گفتگوی شخصیت‌ها به زبان اصلی نمی‌دهد.
با این حال، هر وقت این افراد با موقعیتی روبرو می‌شوند که باید زبان خارجی را برای فهمیدن فیلم یا موزیکی بلد باشند، هر مترجم یا معلمی را می‌بینند بلافاصله می‌پرسند: «آقا من می‌خوام زبان یاد بگیرم، سریع‌ترین راه چیه؟». انگار همه عجله دارند؛ از این سوال‌های نخ‌نما دست بردارید. بچه آدمیزاد هم اینقدر فشرده به زبان مادرش مسلط نمی‌شود.

کودک درون

گوش‌ها حرف اول را در یادگیری مکالمه می‌زنند. نوزادان در هر زبان مادری ابتدا می‌شنوند و سپس زبان باز می‌کنند. بنابراین اگر بطور جدی قصد یادگیری داشته باشید، با گوش سپردن به برنامه‌های رادیویی و موزیک ملایم از خواننده‌های مختلف هم می‌توانید بطور ناخودآگاه با ضرب‌آهنگ طبیعی زبان خو بگیرید.
آموزگاران زبان توصیه می‌کنند که تماشای فیلم‌های بزرگسالان با زیرنویس برای یادگیری زمانی شروع شود که فرد بالای 50% کلمات را درک می‌کند، یعنی در سطح مبتدی قرار ندارد. یادگیری زمانی حاصل می‌شود که دانسته‌ها به ندانسته‌ها پیوند می‌خورند. در خلاء هیچ معجزه‌ای رخ نمی‌دهد.
شاید کمی خجالت بکشید، اما در سطح متوسط هم می‌بایست از کارتون و برنامه‌ کودک شروع کنید. بطور کلی، یادگیری زبان بطور برنامه‌ریزی‌شده در بازه دوساله می‌تواند دربرگیرنده چهار مرحله زیر باشد:

یادگیری زبان انگلیسی با فیلم و برنامه کودک

1. فیلم و برنامه کودک:

بیشتر برنامه‌هایی که برای این گروه سنی ساخته می‌شود محتوای آموزشی دارند و حتی به یادگیری زبان و فرهنگ بومی هم مربوط می‌شود. در اینجا از پیچیدگی واژه‌ها کاسته می‌شود، تصاویر بیشتری مربوط به موضوع نمایش داده می‌شود و دیگر خبری از آن شخصیت‌های سریالی نیست که مثل بلبل حرف می‌زنند. بنابراین با کودک درون خود آشتی کنید و اگر فرزند خردسال در خانه دارید باهم کارتون تماشا کنید!

2. برنامه‌های طنز:

بعد از مدتی می‌توانید به سراغ تماشای فیلم و سریال کمدی بروید. اینطوری با گفتار عامیانه و واژگان ساده‌تر اما از زبان بزرگسالان آشنا می‌شوید. در حقیقت همان کارتون را تماشا می‌کنید با این تفاوت که شخصیت‌ها دیگر کودک نیستند.

یادگیری زبان با فیلم طنز

اگر انگلیسی یاد می‌گیرید، سریال‌های «چطور با مادرت آشنا شدم» و «خانواده سیمپسون‌ها» مناسب هستند. فقط یادتان باشد زیرنویس به زبان مادری نگیرید.

3. فیلم اکشن و مهیج:

در اینجا می‌توانید به سراغ فیلم یا سریال هیجانی و ترسناک هم بروید. این نوع محصولات چندرسانه‌ای طوری طراحی و تولید می‌شوند که جلوه‌های بصری فراوانی داشته باشند، یعنی اغلب موضوع‌های اصلی را در جاهای مختلف به مخاطب نمایش می‌دهند تا سردرگم نشود.

4. فیلم‌های سینمای فاخر و پر از طنز سیاه:

وقتی در ماه‌های آخر به سطحی پیشرفته از مهارت‌های زبانی رسیدید به سراغ آثاری بروید که مخاطب خاص دارند و درکشان حتی به زبان مادری هم آسان نیست. این نوع فیلم‌ها سرشار از عبارت‌های چندپهلو و موقعیت‌های ویژۀ فرهنگی هستند که شما را به‌سوی جهان‌بینی متفاوت سوق می‌دهند. دنبال این نباشد که معادل همه عبارت‌ها را «نعل‌به‌نعل» در زبان مادری‌تان پیدا کنید. در زبان خارجی غرق شوید!

در پایان فراموش نکنید هنگام تماشای فیلم زیرنویس، از اول تا آخر بدون وقفه پای برنامه بنشینید. اگر از قسمتی سردرنیاوردید هول نشوید، ادامه دهید. اگر روی فهمیدن تک‌تک کلمات وسواس دارید، ابتدا نسخه دوبله به زبان خودتان را تماشا کنید. سعی کنید تمرین‌هایی که سر کلاس در مورد قسمت‌های شنیداری و صوتی یاد گرفتید روی فیلم پیاده کنید. کاغذ و قلم بدست باشید، کلمه‌های تازه را یادداشت کنید، گروهی فیلم تماشا کنید و صدایتان را با تکرار جمله‌های جالب فیلم ضبط کنید.
اُمیدواریم با تکرار و تمرین دیگر موقع پیدا کردن غذاخوری گیر نکنید. وقتی بومیان آنجا بفهمند شما اهل ایران هستید، حیرت‌زده بپرسند: «از کجا زبان ما رو یاد گرفتی؟»

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.

پیاده‌سازی ترجمه فیلم و دوبلاژ چگونه مدیریت می‌شود؟

وقتی چیپس و بغض در گلویتان قورت می‌دهید و کشتی تایتانیک غرق می‌شود، دوبله هیچ کمکی به نجات جک و تنها گذاشتن رُز نمی‌کند. در عوض از شرّ نوشته‌های زیر صفحه خلاص می‌شوید که آدم را یاد آگهی بازرگانی یا نوار پایینیِ شبکه خبر می‌اندازد.

با این حال، مردم گاهی دوبله و زیرنویس را مترادف باهم به کار می‌برند. فرایند تولید اینها زمین تا آسمان فرق می‌کند. هزینه تولید زیرنویس به‌مراتب کمتر از پیاده‌سازی ترجمه روی فیلم خواهد بود.

در حقیقت، دوبله همان پیاده‌سازی متن ترجمه روی فیلم است؛ یک پروژه چندلایه‌ای پس از تولید محصول محسوب می‌شود که دربرگیرنده اعضای ترجمه، پیاده‌سازی در نرم‌افزار، کارشناس زمانبندی و هماهنگ‌سازی محتوای صوتی و مهندسان کامپیوتر در استدیو می‌شود.

همه این مراحل می‌تواند یک مدیر پروژه از طرف مرکز تأمین‌کننده خدمات ترجمه و بومی‌سازی داشته باشد. در برخی مواقع نیز کل فرایند از ترجمه گرفته تا ضبط و پخش در یک دفتر و بدست یک مدیر هدایت می‌شود. در حالت دوم، صاحبان رسانه نیازی به برون‌سپاری بخشی از وظایف نمی‌بینند.

در هر حال دوبله و زیرنویس دو مقوله جدا هستند که در مکان‌های متفاوت توسط افراد متفاوت مدیریت می‌شوند. دلایل فراوانی وجود دارد که تصمیم می‌گیرند فیلم یا محصولی چندرسانه‌ای دوبله شود، نه زیرنویس:

• برخی شبکه‌های تلویزیونی با توجه به سیاست‌های مدیران و تهیه‌کنندگان دارای مخاطبانی هستند که فقط برنامه‌های دوبله تماشا می‌کنند.
• انتظارها از کشوری به کشوری دیگر تفاوت می‌کند. برای نمونه، در شبکه‌های تلویزیونی داخلی ایران و فرانسه، تقریباً تمام برنامه‌های سریالی و سینمایی به زبان ملی دوبله می‌شوند. در مقابل، زیرنویس در آمریکا و بریتانیا رایج‌تر از دوبله است.
• برنامه‌های گروه سنی کودک و نوجوان به دلایلی آشکار همیشه دوبله می‌شوند.
• فیلم‌های مستند مانند سرگذشت زندگی و حیات‌وحش که سرشار از محتوای روایی هستند بطور معمول دوبله می‌شوند.
• گاهی دوبله و زیرنویس همزمان پیاده‌سازی می‌شود؛ مخصوصاً در فیلم‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی که حضور واژگان زبان اصلی ضروری می‌شود.

ترجمه زیرنویس و دوبله

فرایند دوبلاژ

وقتی مدیران رسانه‌ها تصمیم می‌گیرند محصولی به ترجمه و دوبله در کشور مقصد نیاز دارد، چند مرحله تا تولید نسخه جدید طی می‌شود.

1) یک حلقه کامل از ویدئو به گروه ترجمه سپرده می‌شود. در این حالت امکان دارد هیچ محتوای متنی ضمیمه نشده باشد. بنابراین مترجم با دریافت هزینۀ بیشتری باید متن را بشکل شنیداری به زبان مقصد ترجمه کند. فرایند پیاده‌سازی ترجمه در نرم‌افزارهای مخصوصی انجام می‌شود تا از لحاظ طول با هر قطعه از فیلم همخوانی داشته باشد.

2) وقتی ترجمه در نرم‌افزار پیاده‌سازی شد، یک بازخوان با مهارت‌های مشابه ترجمه و آشنا به فرایند دوبله یکبار تمام قطعه‌ها را تک‌به‌تک با متن زبان اصلی مقایسه و بررسی می‌کند. در این مرحله، امکان دارد تغییراتی در هجاهای واژگانی متن داده شود تا بازسازی لحن و گفتار و سرعت طبیعی حرکت لب‌ها برای دوبلرها امکان‌پذیر شود.

گاهی پیش می‌آید که بیان مفهوم در یک زبان طولانی‌تر یا کوتاه‌تر یک زبان دیگر می‌شود. برای مثال، شخصیت ایرانی یک فیلم به فارسی می‌گوید: «کشور هندوستان» اما در ترجمه به انگلیسی می‌شود India. در اینجا مترجم دوم طوری با کل جمله یا حتی سکانس بازی می‌کند تا هماهنگی میان دو زبان برقرار شود و در عین حال دخل و تصرفی در معنا ایجاد نکند.

3) چنانچه در زمانبندی جمله‌های ترجمه با قطعه‌های مربوط محدودیت‌های گریزناپذیری وجود داشته باشد، ویدئو به بخش تدوین فرستاده می‌شود تا سرعت برخی قسمت‌های فیلم را تندتر یا کندتر کنند. این شاید به اصل فیلم خدشه وارد کند، اما برای بهبود هماهنگی میان متن ترجمه، لبخوانی دوبلرها و صحنه‌ای که مخاطب برروی صفحه نمایشگر تماشا می‌کند، ضروری خواهد بود. از حق نگذریم، هنرپیشگان صداهای ماندگار بخشی از شیرین‌کاری‌های خود را مدیون بچه‌های پشت‌صحنه هستند!

یک‌جورایی به مدیر دوبلاژ می‌توان کارگردان ثانویه هم گفت، چون باید بازیگران صدا را هدایت کند و هر جا لازم باشد به حرکت‌ها و لحن‌هایشان شکل دهد. حتی وظیفه دارد به بررسی و انتخاب نمونه‌های صدا از هنرپیشه‌های گوناگون بپردازد و مناسب‌ترین‌ها را برای هر سبک فیلم و هر نوع شخصیتی شناسایی کند. این روزها کمتر دوبلری پیدا می‌شود که توانایی‌های حنجره‌اش هم برای شخصیت طنز و هم برای راوی مستند سیاسی مناسب باشد. اگر هم استاد تقلید صدا باشد باز هم شنونده طوری با ته‌مایه نقش‌های قبلی دوبلر شرطی‌سازی شده که شاید به این راحتی‌ها حضورش در فضایی ناجور را نپذیرد.

4) بعد از اینکه متن دوزبانه ترجمه در نرم‌افزار تهیه شد، به مدیر دوبلاژ در استدیوی ضبط تحویل داده می‌شود. در اینجا شاید لازم باشد مدیر در مورد برخی ابهام‌ها یا ناهماهنگی‌ها با مترجم‌ها مشورت کند. کل گروه طوری همکاری می‌کنند که دوبلرها بتوانند ارائه‌ای طبیعی و بدون ردخور داشته باشند.

فرایند دوبلاژ

5) در پایان، یک نسخه صوتی جداگانه از فرایند دوبله استخراج می‌شود تا امکان تماشای فیلم با یا بدون ترجمه امکان‌پذیر باشد. در برخی مواقع هم صوت و تصویر اصطلاحاً به هم جوش داده می‌شوند و هر جا پخش شود امکان جداسازی وجود نخواهد داشت.

تا اینجا گمان کنم فقط کسانی از تماشای فیلم و سریال دوبله لذت نمی‌برند که دنبال یادگیری زبان خارجی می‌گردند.

نظر شما چیست؟ آیا در شبکه‌های تلویزیونی ایرانی باید همچنان دوبله انجام شود یا زیرنویس؟

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.