مجله های دانشگاهی چگونه در سامانۀ نمایه‌سازی علمی (ISI) ارزیابی می‌شوند تا مقاله ها را چاپ کنند؟ مجله های علمی بطور گسترده از لحاظ کیفیت و تأثیر در محافل دانشگاهی رتبه‌بندی می‌شوند. مهمترین هدف ارزیابی این است که جایگاه هر مجله در حوزه تخصصی‌اش مشخص شود. همچنین، میزان شهرت علمی و دشواری انتشار یک مقاله در مجموعه‌ای از مجله های دانشگاهی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
وقتی چکیده یک مقاله فارسی را پس از انجام ترجمه تخصصی در سامانه‌های علمی ثبت می‌کنید تا مناسب‌ترین نشریه از میان فهرست انتخاب شود، با امتیازهایی روبرو می‌شوید که برایتان معنای خاصی ندارند. فقط حدس می‌زنید که هر چه بالاتر باشد مطمئن‌تر!
ارزیابی‌های جانب‌دارانه
سنجه‌های رتبه‌بندی مجله ها از دیرباز توسط نهادهای آموزشی بزرگ و یا رأی‌گیری هیئت‌علمی تعیین می‌شود. گذشته از اینکه ابزارهای ارزیابی بطور رسمی در کشورهای مختلف یکسان نیست، نوعی سوگیری نیز در نمایاندن کیفیت و اعتبار مجلهها وجود داشته است. همین به اختلاف‌نظر و رتبه‌بندی نادقیق میان نهادهای پیشگام در عرصه تولید علم منجر شده است.
بسیاری از نهادها چندین منبع بیرونی را برای ارزیابی کیفی مجله ها به کار می‌گیرند؛ یعنی از منخصصان اصلی در هر حوزه خاص نظرسنجی می‌کنند و به هر مجله بر مبنای معیارهایی خاص نمره می‌دهند. با این حال، چنین رویکردی همچنان در معرض سوگیری قرار دارد.
بنابراین، دولت‌ها، نهادهای آموزشی و طلایه‌داران پژوهش در علم‌سنجی به سراغ فهرستی از سنجه‌های عینی رفته‌اند تا کیفیت مجله‌های دانشگاهی را بدون نیاز به ارزشیابی فردی برآورد کنند.
در این میان، چندین معیار کیفی پیشنهاد شده که اغلب بر مبنای نقل‌قول نویسندگان مقاله ها هستند:
ضریب تأثیر
این معیارِ کمّی بیانگر تعداد میانگین نقل‌قول‌های مقاله های علمی از یک مجله در زمینه‌ای تخصصی است. ضریب تأثیر در واقع ابزاری برای ارزیابی مقایسه‌ای در سطح ملی یا بین‌المللی است که فراوانی استنادهای نگارشی به مجله در بازۀ دوساله را آشکار می‌کند.
ضریب تأثیر یا همان ایمپکت فکتر که گاهی بر سر زبان دانشگاهیان ایرانی می‌چرخد، نخستین بار به پیشنهاد یوجین گارفیلد در دهه 1960 در موسسه اطلاعات علمی (ISI) برای فهرست‌بندی مجله های دانشگاهی به کار گرفته شد. این معیار هر سال توسط موسسه اطلاعات علمی بر مبنای تعداد نقل‌قول‌ها و ارجاع‌ها به هر مجله محاسبه و گزارش داده می‌شود.
ضریب تأثیر ارتباطی به کیفیت مقاله یا شهرت نویسنده ندارد، بلکه بطور اختصاصی برای رتبه‌بندی مجلهها استفاده می‌شود. فرمول محاسباتی این ضریب چندان پیچیده نیست. برای نمونه، فرض کنید در سال 1395، 250 نقل‌قول به مقاله های دو سال قبل آن مجله شناسایی شود. همینطور 30 و 40 مقاله تخصصی به‌ترتیب در آن سالهای مجله چاپ شده باشد. برای محاسبه ضریب تأثیر، 50 را تقسیم بر 70 (مجموع مقاله ها) می‌کنند تا 3.57 حاصل شود.
در این لحظه، بیشترین مقدار ضریب تأثیر برای مجله های دانشگاهی دنیا برابرست با حدود 60 مربوط به The New England Journal of Medicine. این مقدار برای مجله‌های علمی در ایران معمولاً زیر 5 است.
عامل‌ویژه
همچنین معروف به آیگن‌فاکتور (آیگن یک واژه آلمانی به معنای ویژه است)، این شاخص رتبه‌بندی به اهمیت کلیِ هر مجله دانشگاهی بر اساس تعداد نقل‌قول‌های موجود از نشریه های برتر می‌پردازد. عامل‌ویژه در سال 2008 توسط جوین وست و همکارش در دانشگاه واشینگتن ابداع شد.
فرق این معیار با ضریب تأثیر این است که به نقل‌قول‌های موجود در نشریه های با رتبه‌بندی بالا وزن بیشتری می‌دهد و با زمانی مقایسه می‌کند که نقل‌قول‌ها در نشریه های رده‌پایین وجود داشته باشند. عامل‌ویژه همچنین کیفیت دسترسی پژوهشگران به محتوای مجله را برمبنای فراوانی میانگین نشان می‌دهد.
این عامل بسته به اندازه یک مجله تغییر می‌کند. اگر حجم مقاله های موجود در مجله دوبرابر شود، امتیازش هم در بازه یکساله دوبرابر می‌شود. امتیازهای مربوط به عامل‌ویژه در وبسایت اختصاصی خودش محاسبه و اعلام می‌گردد.
سایمگو
این معیار به اندازه‌گیری نفوذ علمی هر مجله دانشگاهی از لحاظ تعداد نقل‌قول‌هایش در بانک اطلاعاتی اسکوپوس می‌پردازد. سایمگو به کوشش یک گروه پژوهشی به همین نام در دانشگاه گرانادا (اسپانیا) توسعه یافته و اجرا می‌شود.
فراگیری جهانی مهمترین ویژگی این معیار است. سایمگو یکی از ابزارهای نوین در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و نشریه های علمی به شمار می‌رود که حتی به بازدیدکننده امکان می‌دهد معیارهای ارزیابی را خودش تعیین کند.
شاخص‌اچ
اغلب در مورد میزان بهره‌وری و تأثیر علمی هر نویسنده علمی به کار می‌رود، اما برای رتبه‌بندی مجله های دانشگاهی نیز استفاده شده است. به عبارت دیگر، این شاخص می‌تواند پژوهشگران پرنفوذ را از کسانی که صرفاً تعداد زیادی مقاله چاپ کرده‌اند متمایز کند و میزان تخصص پژوهشگران را در هر حوزه علمی خاص نشان دهد.
برای مثال، اگر نمره شاخص‌اچ فردی 5 محاسبه شده باشد، یعنی این فرد دارای 5 مقاله است که دست‌کم 5 بار از نشریه های دیگر به آنها استناد شده است.
شاخص‌اچ در سال 2005 توسط فیزیکدانی به نام یورگه هیرش مطرح شد و این شاخص از حرف اول نام خانوادگی وی ریشه می‌گیرد.
نظرسنجی کارشناسی
در این روش، کیفیت نشر و سطح مشارکت مجله از طریق پژوهشگران، اساتید و دانشجویان فعال در حوزه‌ای خاص برمبنای فهرستی از معیارها مورد نظرسنجی و امتیازدهی قرار می‌گیرد.
نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.
مطالب مرتبط:
- تلاش پژوهش; ده دلیل عمده که مقاله پژوهشگر برای انتشار در مجله پذیرفته نمی‌شود
- ارسال مقاله به یک مجله چه مراحلی دارد؟
- مقاله ام به خاطر کیفیت پایین رد شده، چه کار کنم؟ چاپ مقاله پژوهشگر در مجله علمی
- مقاله و چاپ; پژوهشگر چگونه مناسب‌ترین مجله خارجی را برای مقاله پیدا می کند؟
- تلاش پژوهش: ده دلیل عمده که مقاله پژوهشگر برای انتشار در مجله پذیرفته نمی‌شود
- چاپ مقاله در نشریه های معتبر: نکاتی مفید برای پژوهشگر درباره پرداخت های بین‌المللی
