آنچه بهترین نویسندگان نیز باید درباره ویراستاری بدانند

شاید نامشان روی جلد درج نشده باشد، اما پرفروش‌ترین کتاب‌های علمی و ادبی به هر زبانی دارای ویراستاران حرفه‌ای بوده‌اند. با این حال، برخی از نویسندگان کهنه‌کار نیز ادعا می‌کنند مهارت‌های لازم برای پالایش متن را دارند و هرگز به این خدمات نیاز پیدا نخواهند کرد. نکته اینجاست که قضاوت در مورد کیفیت باید عینی باشد و برای همین عاقلانه است که وظیفۀ ویراستاری به دیگران سپرده شود.در فرایند تولید کتاب، گاهی طراحی روی جلد اثر را تخصصی جداگانه می‌بینند، اما ارزش ویراستاری را به همان اندازه درک نمی‌کنند. فقط کافیست چند صفحه از کتاب‌های نویسندگان «همه‌فن‌حریف» را ورق بزنید تا به چند ایراد دستوری یا حتی غلط املایی برخورد کنید. از این گذشته، ناشران و نویسندگان به‌ندرت آگاهی دارند که چطور باید کار ویراستار را ارزیابی کنند. در برخی مواقع، این نوع تقسیم نقش‌ها به فاجعه منجر می‌شود. برای مثال، ویراستاران آنقدر متن را شخم می‌زنند که شالودۀ اثر نابود می‌شود.

مطلب مرتبط: کتابی نوشته‌ام و دنبال ناشر خوب می‌گردم، چه کار کنم؟ویراستاری نباید سلیقه‌ای باشد، بلکه باید انتظارهای پدیدآورندۀ اثر را برآورده کند. درست است که قواعدی درباره دستور زبان، رسم‌الخط و حروفنگاری وجود دارد، ولی گاهی اینها با نیتی خاص توسط نویسنده زیر پا گذاشته می‌شوند، به‌ویژه در آثار نوین ادبی. به همین خاطر، نسخۀ‌های ویراسته همواره یکبار بصورت سطربه‌سطر از سوی نویسنده تأیید یا رد می‌شوند. تنها نگرانی در این مرحله به میزان اعتماد مربوط می‌شود و اینکه آیا ویراستاری به باری از دوباره‌کاری بر دوش نویسنده تبدیل خواهد شد یا نه.بنابراین ناشران و نویسندگان بزرگ اغلب فردی را برای پالایش متن خود انتخاب می‌کنند که قواعد را به‌خوبی می‌شناسد، متن را بطور متعادل بازنویسی می‌کند و آنقدر انعطاف‌پذیری دارد که به سبک هر نویسنده احترام بگذارد و از دستکاری شخصی پرهیز کند.چه نوع نویسنده‌ای هستید؟پیش از آنکه به نکته‌های مربوط به جستجو و گزینش ویراستار مناسب بپردازیم، ابتدا باید درباره خودتان در مقام پدیدآورنده اثر فکر کنید. باید ببینید به کدام دسته نزدیک‌تر هستید. وقتی ویراستار از دلیل صحنه‌ای خاص در داستان سوال می‌کند به‌راحتی می‌پذیرید که حذف شود؟ یا وقتی ویراستار کوچک‌ترین تغییری به کلمات می‌دهد بی‌درنگ جبهه‌گیری می‌کنید؟ البته گاهی نویسندۀ مستقل نیستید و اثر شما به ناشران سپرده شده است؛ پس باید این دغدغه‌ها را با تمام اعضای درگیر تا قبل از مرحله ویراستاری در میان بگذارید.مقاله مرتبط: چاپ کتاب بطور مستقل و از راه قرارداد با ناشر چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟چه نوع ویرایشی لازم دارید؟سطح‌های مختلفی در این حوزه وجود دارد. بعضی آثار دارای ویراستار تکوینی هستند، ولی در مقابل هم به تشخیص شما یا ناشر فقط به بازخوانی معمولی نیاز خواهد بود. ویراستار تکوینی یعنی کسی که متن را از لحاظ علمی، ادبی و زبانی بطور همزمان بررسی می‌کند و تقریباً نقش مشاور را برای نویسنده ایفا می‌کند. بازخوانی بطور معمول به اصلاح ایرادهای املایی و دستوری محدود می‌شود. بنابراین یادتان باشد مرزبندی اینها را گم نکنید.در ایران، ماهانه بطور متوسط 8000 عنوان کتاب وارد بازار می‌شود. برای اینکه در این همهمه دیده شوید راهی نیست جز اینکه اثری بی‌نقص از خودتان در قفسه‌های کتابفروشی به جا بگذارید. در مورد غلط‌های املایی صحبت نمی‌کنیم که این روزها در آثار شتابزده رواج پیدا کرده، بلکه منظورمان بی‌نقص از لحاظ جمله‌بندی، سیر منطقی روایت، صحت اصطلاح‌های علمی، ازهم‌گسیختگی ساختار متن و ایرادهایی در سطوح پیشرفته که هرگز با چشمان خودتان به‌تنهایی مشاهده نخواهید کرد.انتخاب ویراستار1) در همان حال که انعطاف‌پذیر هستید نیازمندی‌های خود را تعیین کنید. شاید کسی را برای بازخوانی در نظر بگیرید ولی از او بخواهید اگر اثر به ویراستاری سنگین نیاز دارد حتماً اطلاع دهد. از ویراستار باید چند صفحه نمونه‌کار روی کتاب‌تان درخواست کنید تا به توافق برسید. برای این مرحله کوتاه حتماً دستمزد پرداخت کنید. در این فرایند باید احساس کنید که ویراستار قرارست اثرتان را جلا دهد نه اینکه از درخشندگی بیاندازد. چنانچه حس کردید سوءبرداشتی در مورد مفهوم متن بوجود آمده با آرامش و بدون درگیری از ویراستار بخواهید که ادامه کار را با رویکردی متفاوت انجام دهد.2) میزان حساسیت خود به اثر را بگویید. اگر وسواس خاصی به تغییر محتوا دارید یا می‌خواهید فقط ایرادهای واضح در متن برطرف شود، حتماً با ویراستار در میان بگذارید. البته این دیگر اسمش بازخوانی می‌شود و در واقع کار ویراستار را با همان دستمزد آسان‌تر کرده‌اید. ویراستارانی که متن را با نگاهی عینی و به دور از تعصب معاینه می‌کنند بی‌تردید اثرتان را به سطحی متفاوت از کیفیت کنونی می‌رسانند؛ پس این حس که سبک خلاقانه‌‌تان خراب می‌شود یا در سلیقه‌تان دخالت شده کنار بگذارید. باور کنید موفق‌ترین نویسندگان جهان نیز ویراستاری می‌شوند؛ نه یک بار بلکه لایه‌به‌لایه توسط افراد مختلف.نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.مقاله مرتبط: آیا چاپ کتاب به روش افست و دیجیتال بر یکدیگر مزیت‌هایی دارند؟