مغز مترجم شفاهی زبان

در مغز شگفت‌انگیز مترجم های همزمان چه می‌گذرد؟ امروزه حتی قدرتمندترین رایانه‌های جهان هم قادر نیستند از یک زبان به زبان دیگر ترجمه شفاهیِ همزمان اجرا کنند. با این حال، انسان‌ها به‌راحتی از پس این وظیفه برمی‌آیند. دانشمندان عصب‌شناسی تازه شروع به تشریح این توانایی حیرت‌انگیز بشر در مترجم شفاهی کرده‌اند.

برخلاف تصور عموم، مترجم ‌های همزمان در سازمان ملل یا هر جای دیگر اغلب افرادی برون‌گرا، بشاش و خوش‌لباس هستند، اما بیشتر اوقات صدایشان شنیده می‌شود تا اینکه تصویرشان دیده شود.

محل کار یک مترجم همزمان معمولاً اتاق عایق صدا پُر از کابل و تجهیزات صوتی است که به مکانِ نشستن اعضای یک همایش یا جلسه رسمی مشرف می‌شود.

تا جایی که ما آدم‌های عادی از دور می‌بینیم، مترجم شفاهی هیچ کار خارق‌العاده‌ای نمی‌کند؛ دکمه میکروفون را می‌زند تا روشن شود، سپس هر جمله‌ای از سخنگو می‌شوند به زبانی دیگر مثل فارسی ترجمه می‌کند. اما واقعاً به این سادگی‌ها نیست، بگذارید نزدیک‌تر شویم و ببینیم در این فرایند چه اتفاق‌هایی می‌افتد.

کالبدشکافی یک مترجم همزمان

وقتی سخنگو جمله‌ای به زبان می‌آورد، مترجم شفاهی می‌بایست معنای پیامی که در زبان مبدأ ادا شده درک کند و همزمان پیام متناظر در زبان دیگر را در ذهنش بسازد و بدرستی بیان کند.

در اینجا ترکیبی از چند مهارت حسی، حرکتی و حافظه‌ای درگیر می‌شود که باید هماهنگ با یکدیگر به تولید زبانی منتهی شود. گاهی سخنگو بیش از حد تند جلو می‌رود، ولی مترجم شفاهی حرفه‌ای و کهنه‌کار به‌ندرت درخواست توضیح یا سخنی شمرده‌تر می‌کند.

نوع واژه‌هایی که ادا می‌شود و سرعت حرف زدن را دیگران برایش مشخص می‌کنند. با اینکه در برخی مواقع پاره‌هایی از سخنرانی را پیشاپیش در اختیارش می‌گذارند، باز هم باید آماده عبارت‌های طنزآمیز، طعنه‌آلود، استعاره و لطیفه‌های خاص فرهنگی باشد.

فقط در مقام یک مترجم همزمان در برابر میلیون‌ها مخاطب درک خواهید کرد، گیر کردن در معادلیابی چه کابوسی خواهد شد!

تمرکز عمیق

برای همین مترجم ‌های شفاهی مجبورند آنقدر عمیق تمرکز کنند که صدای خودشان را نشوند. برای امتحان، یکبار صدایتان را با گفتن ماههای سال شمسی از اول تا آخر ضبط کنید، سپس سعی کنید همزمان که صدایتان را می‌شنوید ماههای سال را با ترتیب برعکس نام ببرید.

گاهی ترتیب واژه‌هایی مانند فعل در جمله‌های طولانی زبان مقصد طوریست که مترجم برای عقب‌نماندن چاره‌ای جز پیش‌بینی و واکنش تند ندارد.

این عادت تا جایی پیش می‌رود که در روابط خانوادگی در خانه هم تأثیر می‌گذارد؛ همسر یک مترجم همزمان دائم غرغر می‌کند: «هیچ وقت نمیذاری حرفم تموم بشه…» خُب دلبندم چون برای صبرکردن وقت ندارد! درطول یک روز کاری، مترجم ‌های همزمان اغلب نیم‌ساعت یکبار باید استراحت کنند.

در هر حال، اجرای بی‌وقفه این وظیفه‌ چندبعدی در همین بازه‌های کوتاه نیز از عهده پیشرفته‌ترین رایانه‌ها برنمی‌آید. مغز انسان دست‌کم تا امروز همه‌فن‌حریف و بی‌همتا مانده است.

جنبه‌های علمی

عصب‌شناسان دهه‌هاست به مطالعه و بررسی زبان طبیعی می‌پردازند و نظریه‌های گوناگونی درباره خصوصیت‌های افراد چندزبانه مطرح کرده‌اند.

با وجود این، شناخت فرایندی به پیچیدگی ترجمه همزمان تاکنون تلاشی چالش‌برانگیز در محافل علمی بوده است. آنقدر اتفاق‌های گوناگون در مغز یک مترجم همزمان رخ می‌دهد که معلوم نیست باید از کجا شروع کنیم.

در سالهای اخیر، گروهی از دانشمندان پی برده‌اند که ترجمه شفاهی با ناحیه‌ای از مغز بنام «هسته دم‌دار» مربوط می‌شود. البته این بخش بطور مستقیم روی مهارت‌های زبانی تأثیر نمی‌گذارد، بلکه نقش پررنگی در تصمیم‌گیری و اعتماد ایفا می‌کند.

فعالیت مغزی

هسته دم‌دار همچون رهبر ارکستر عمل می‌کند که فعالیت‌های مغزی در ناحیه‌های مختلف را باهم هدایت می‌کند تا رفتارهای بسیار بسیار پیچیده‌ای در انسان ایجاد شود.

دانشمندان همچنین دریافته‌اند که خیلی از توانایی‌های خارق‌العاده بشر از ناحیه‌های مخصوص زبان در مغز سرچشمه نمی‌گیرد، بلکه حاصل نوعی هماهنگی برق‌آسا میان چندین ناحیه است که وظایف عمومی‌تر مانند حرکت و شنوایی را کنترل می‌کند.

به نظر می‌رسد ترجمه همزمان شاهکاری غیرمکانیکی است که تنها از طریق مغز های شبکه‌بندی‌شده انسان ممکن می‌شود.

بروکا

یکی دیگر از اجزای مغز که با مهارت بیان و حافظه فعال پیوند می‌خورد «بروکا» در لب پیشانی نام دارد. ناحیه بروکا امکانی فراهم می‌کند تا انسان همزمان بشنود، بفهمد و ترجمه کند.

هر بخش از مغز که با این مهارت پیچیده ارتباط دارد مانند یک جعبه‌سیاه است که بیشتر می‌توان به مطالعه چگونگی برهم‌کنش میان آنها پرداخت. این سطح از شناخت ژرف درباره مغز انسان مرهون پیشرفت‌های نوین در فناوری تصویربرداری یا همان اسکن بوده است.

در مورد هسته دم‌دار، فعالیت عصبی را می‌توان از سایر بخش‌های موسوم به «هسته‌های قاعده‌ای» متمایز کرد. تصاویری که با پویش مغز تهیه شده به‌روشنی آشکار می‌کنند که هسته‌ دم‌دار اغلب در شبکه‌هایی درگیر می‌شود که شناخت و کنش را تنظیم می‌کند. یعنی نقشی که در دل گستره‌ی گوناگونی از رفتارهای انسانی نهفته است.

در حقیقت، هسته‌ دم‌دار هر کنشی را کنترل می‌کند، از تصمیم موش آزمایشگاهی برای فشردن یک اهرم گرفته تا قضاوت انسان درباره اینکه چقدر باید به شریکش در یک معامله تجاری اعتماد کند.

وظیفه ناخودآگاه

با تمام این اوصاف، در ترجمه شفاهی همزمان با یک مولفه یا یک بخش منفرد از مغز روبرو نیستیم، بلکه شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته که وظیفه‌ای چندوجهی را ممکن می‌سازد.

خیلی‌ها شاید این افسانه را باور نکنند، ولی مترجم هایی آنقدر ماهر وجود دارند که کارشان را تقریباً ناخودآگاه انجام می‌دهند، تا جایی که می‌توانند ترجمه شفاهی انجام دهند و همزمان جدول هم حل کنند.

نه، کاملاً شوخی بود، به این شرط که ناگهان در هیچ کدام با مسئله‌ای تازه روبرو نشوند!

نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.

مطالب مرتبط: