وقتی افراد در وبسایتی مانند «ساینس‌دیرکت» به دنبال مقاله‌ای خاص جستجو می‌کنند، معمولاً نگاهی به فهرست مطالب مجله‌ها می‌اندازند یا از بخش نوار جستجو برای یافتن مقاله‌های علمی مربوط به موضوع مورد علاقه خود بهره می‌برند. در حالت عادی، از عنوان مقاله انتظار می‌رود که موضوع را تاحدودی روشن کند، اما برای جزئیات بیشتر باید وارد شوید و به چکیده مقاله نگاه کنید.
در مقام نویسنده، همین جاست که می‌توانید توجه مخاطبان خود را با نگارش چکیده خوب جلب کنید یا با بی‌توجهی کامل روبرو شوید. حتی اگر موضوع پژوهش به کلیدواژگان جستجو مربوط باشد، باز هم یک چکیده نامناسب از کنجکاوی خواننده می‌کاهد یا از پذیرش چکیده در یک نشریه معتبر جلوگیری می‌کند.
امروزه با آنکه چکیده‌‌های تصویری و ویدئویی به‌ویژه در زمینه‌های علوم پزشکی به مخاطبان ارائه می‌شود، اما نسخه‌های متنی همچنان محبوب مانده‌اند و از لحاظ بافت زبانی راحت‌تر پردازش می‌شوند.
چکیده آرمانی
پیش از نگارش مقاله باید با ویژگی‌های چکیده خوب آشنایی پیدا کنید. هر چکیده بیانگر اطلاعات اساسی موجود در محتوای یک پروژه پژوهشی، مقاله دانشگاهی یا همایشی و حتی یک سند متنی طولانی است. دو نوع چکیده وجود دارد: 1) آگاهی‌دهنده، 2) تشریحی. در اولی، نویسنده به مفاهیم موجود در گزارش، هدف، روش‌ها، حوزه موضوعی، نتایج و پیشنهادها می‌پردازد. در اینجا امکانی به مخاطب داده می‌شود تا تصمیم بگیرد آیا باید مقاله را بخواند یا خیر. در دومی، نویسنده بطور مستقیم به محتوای مقاله می‌پردازد بدون آنکه بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادها را مطرح کند.
چکیده خوب دارای یک یا چند پاراگراف بسیار غنی و خوش‌ساخت است که اجزایش ارتباطی منسجم و موجز دارند. اسکلت چکیده دربرگیرنده مقدمه کوتاه، بدنه و نتیجه‌گیری نهایی است و بخش‌های تشکیل‌دهنده به‌ترتیب ارائه می‌شوند: پیش‌زمینه، هدف، یافته‌ها، نتایج و پیشنهادها.
در یک قاعده کلی، می‌توان درصدهای 20، 30، 30 و 20 درصد از حجم چکیده را به ترتیب برای اجزای پیش‌گفته اختصاص داد. با آنکه قرارست خیلی کوتاه باشد، چکیده می‌بایست ارتباط منطقی میان مطالب را برقرار کند. اطلاعات تازه‌ای بر کل مقاله افزوده نمی‌شود و تنها متن مقاله بطور خلاصه بازنویسی می‌شود تا برای دایرۀ گسترده‌ای از مخاطبان فهمیدنی باشد.
اگر چکیده پیش از مقاله نوشته شده باشد، باید پس از پایان پروژه یکبار بازبینی و در صورت لزوم با متن اصلی مطابقت داده شود. برخی پژوهشگران چکیده‌نویسی را یک روند تکاملی می‌بینند؛ یعنی همگام با مقاله نگاشته و پیرایش می‌شود.
روانی و گیرایی
سبک نگارش هر چکیده علمی باید گویا، مختصر و شفاف باشد و عبارت‌پردازی بسیار بی‌پرده باشد. تا جایی که امکان دارد از افعال مجهول استفاده نشود و فاعل جمله مشخص باشد. فرض کنید قرارست روزی همین چکیده پایان‌نامه را زیربنای یک کتاب بزرگ برای چاپ قرار دهید. بنابراین ساختار جمله‌ها گوناگون باشد و مفاهیم از سیری منطقی پیروی کند تا خواننده گیج نشود.
همیشه دو جفت چشم حساس‌تر از یکی است، پس چکیده را حتماً به فردی متخصص بسپارید تا به ایرادهایی مانند تکرار کلمات، اشتباه‌های املایی، دستوری، گنگی در معنا و غیره اشاره کند. اجازه ندهید مقاله‌تان از همان چکیده که شناسنامه مقاله محسوب می‌شود، تأثیر منفی روی تصمیم مسئول پذیرش مقاله‌ها در مجله مورد نظرتان بگذارد.
بسته به نیازمندی‌ها و دستورالعمل‌های مجله‌ای که قرارست مقاله را چاپ کند، بهترست چکیده بیش از حد طولانی نوشته نشود. برای مثال 250 واژه برای مروری اجمالی کفایت می‌کند و اطلاعات لازم را برای انتخاب در اختیار جستجوگر قرار می‌دهد. اگر جمله‌های مرکب بیش از حد دراز باشند، خواننده بلافاصله به جمله بعدی پرش می‌کند. چکیده‌ای که نتوان در حداکثر نیم دقیقه مرور کرد، به احتمال زیاد ذهن خواننده را در چندین قسمت بیهوده مشغول کرده است.
همچنین، طول بخش‌های مختلف چکیده را از لحاظ تعداد جمله‌ها طوری تنظیم کنید که تعادل به‌هم نخورد؛ یعنی آنقدر به یافته‌ها نپردازید که دیگر جایی برای نتیجه‌گیری و پیشنهادها نماند. تا جایی که امکان دارد، از کاربرد اصطلاح‌های به‌شدت تخصصی و پیچیده پرهیز کنید تا پژوهشگران از رشته‌های دیگر نیز برای مطالعه مقاله اشتیاق پیدا کنند. دست‌کم پنج کلیدواژه در انتهای چکیده بیافزایید تا یافتن موضوع مشترک آنها در نمایه‌های جستجو دشوار نباشد.
نتیجه‌گیری
در نهایت، «خوب» و «بد» دو کیفیت نسبی هستند و برای ویژگی‌های پذیرفتنی یک چکیده نمی‌توان نسخه‌پیچیِ سختگیرانه کرد. در اینجا به راهنمای نگارش در دو ناشر مشهور جهان برای چاپ مقاله‌های علمی می‌پردازیم.
الزویز: عنوان و چکیده باهم نباید بیشتر از 300 کلمه باشد. بخش‌های پیش‌زمینه، هدف، روش، نتایج و نتیجه‌گیری نهایی باید بطور جداگانه گنجانده شوند. چکیده باید از مقاله اصلی مستقل باشد، پس نباید مراجع و پاورقی داشته باشد. اصطلاح‌های تخصصی نباید به شکل اختصاری نوشته شوند مگر آنکه کمی قبل یکبار به نام کامل اشاره شده باشد. حداقل شش کلیدواژه با املای بریتانیایی تعیین کنید.
اسپرینگر: چکیده نباید طولانی‌تر از 250 کلمه باشد. بخش‌های اهداف، روش‌ها، نتایج و نتیجه‌گیری نهایی باید بطور متناسب در این حجم قرار داده شود. برای آنکه موضوع مقاله در فرایند نمایه‌سازی آسان‌تر شناسایی شود، شش تا دوازده کلیدواژه ارائه دهید.
نسخه‌برداری از این مطلب همراه با ذکر منبع مانعی ندارد.
